Nadat ik mijn vorige blogpost over Poor Things online had gezet, kreeg ik op Facebook een reactie van Lennert Mottar, die een andere visie op de dansscène had: volgens hem doet Wedderburn mee met Bella’s dans om Bella’s gekheid te maskeren en een beetje te controleren. Later merkte een andere lezer hetzelfde op. En ja, die lezing van Wedderburns gedrag ligt eigenlijk meer voor de hand, en is meer in overeenstemming met Widderburns eerdere acties – hij probeert Bella al de hele tijd te beteugelen.
Dat ik voor de andere lezing koos, heeft dan vast te maken met een hang naar verlichting en epifanie – het meest logische voor mij is blijkbaar iemand die mee uit de band springt, die zijn kans grijpt zichzelf te verliezen wanneer hem die mogelijkheid door een ander wordt geboden.
Inmiddels heb ik het boek gelezen. Het is erg goed, eindelijk weer eens een echt goed boek, een boek dat je genietend leest. Quasi negentiende-eeuws, en ik krijg meteen zin om weer iets echt negentiende-eeuws te herlezen, zoals bijvoorbeeld een van de inspiratiebronnen voor dit boek, The Private Memoires and Confessions of a Justified Sinner van James Hogg.
In Poor Things voert auteur Alisdair Gray zichzelf op als de bezorger van een manuscript van McCandles (de assistent van Baxter en de latere echtgenoot van Bella). Dat manuscript bevat het hele relaas over het ontstaan en het leven van Bella zoals we dat in de film hebben gezien. Al lezend merk je dat de film het verhaal redelijk trouw volgt, pas tegen het eind buigt het scenario een beetje af: in het boek gaat Bella niet ook nog even bij haar eerste man wonen, maar wordt de kwestie van haar eerdere huwelijk opgelost in het huis van Baxter; wel wordt ook hier iemand in de voet geschoten.
Maar meteen daarna duikt dan toch opeens een bijzonder groot verschil tussen boek en film op: in het boek wordt het relaas van McCandles gevolgd door een brief die Bella later, jaren na de dood van haar echtgenoot, aan haar nageslacht heeft geschreven. Na McCandles dood blijkt Bella (of Victoria, zoals ze eigenlijk heet) een vooruitstrevend arts te zijn geworden die met weinig warmte aan haar tweede echtgenoot terugdenkt. In de brief aan haar nageslacht spreekt ze haar afschuw uit over het (zojuist door ons gelezen) manuscript dat McCandles haar heeft nagelaten en waarin haar leven wordt beschreven. McCandles heeft zich volgens haar laten inspireren door Victoriaanse auteurs van gothic fiction, en heeft bij het noteren van haar levensverhaal er van alles bij verzonnen, zoals het verhaal van haar herkomst, de verwisseling van haar hersenen met die van haar ongeboren vrucht; Baxter was gewoon een arts die haar in huis nam toen ze haar echtgenoot ontvluchtte en zeker niet de afschuwwekkende verschijning die McCandles van hem maakt; ook zijn eigen rol overdrijft hij.
Alle lichte tegenwerpingen die tijdens de lezing van de roman bij je kunnen opkomen, namelijk dat hier dan wel een verhaal over een eigenzinnige, zelfstandig opererende vrouw wordt verteld, maar dat die vrouw gemaakt is door mannen, door mannen is omringd en opgevoed, vanaf de zuigelingfase die ze op volwassen leeftijd doormaakt, hoe dubieus is alleen dát al – al die tegenwerpingen blijken deel uit te maken van het plot, zijn slechts van toepassing op McCandles’ visie op (en wensdromen over) zijn leven, en worden opgelost door het afsluitende relaas van Bella/Victoria zelf.
Het vreemde is dan dat die extra laag in de film totaal ontbreekt. De film volgt alleen het verhaal van McCandles, maar eigenlijk is dat verhaal dus maar de helft van de roman (niet in pagina’s, maar in impact, in bedoeling). Zo’n correctief hoofdstuk achteraf waarin een van de personages een eigen perspectief op het gebodene biedt, is in een boek dan ook makkelijker te realiseren dan in een film – want hoe zou je dat moeten doen, een voice-over commentaar laten geven, een extra scène toevoegen waarin een oudere Bella alles ontkracht wat je zojuist hebt gezien? Dat soort ingrepen zou erg gewaagd zijn, in de roman is de correctie op het verhaal al een waagstuk, omdat de eerste 244 pagina’s in zekere zin worden weggevaagd door een brief van 25 pagina’s. Dat het werkt, komt ook door de manier waarop Gray de roman vertelt, verpakt, vormgeeft; in het boek zet het je aan het denken, in een film zou zoiets eerder overkomen als een goedkope truc, vergelijkbaar met ‘O, het was maar een droom.’ Aan de andere kant, nu hebben regisseur en scenarist zich er wel erg makkelijk van afgemaakt, de uitdaging zou er juist uit moeten bestaan het hele boek te verfilmen. Misschien dat de exuberante, over the top-vormgeving van de film bedoeld is om bij de kijker de boodschap te laten doordringen dat dit allemaal niet echt is, ook niet binnen de kaders van het filmverhaal; maar ook dan geldt: het laatste woord van Victoria ontbreekt. (Hoewel, ik ben niet tot het einde van de aftiteling blijven zitten, het zou mooi zijn als daarna nog een half uur was gevolgd met de versie van Victoria.)
Natuurlijk zou je na het lezen van de roman de conclusie kunnen trekken dat het gothic getoonzette relaas van McCandles klopt en dat Victoria aan damage control doet door achteraf een normaal leven voor haarzelf te verzinnen, maar dat zou dan toch een vreemde lezing zijn, omdat McCandles onmogelijke zaken beschrijft, en Victoria niet. Victoria wint op punten. Dit alles binnen de grenzen van het boek natuurlijk. Waarom het Poor Things heet weet ik eigenlijk nog steeds niet. Waarschijnlijk slaat het op iedereen.
reddend zwemmen 