vrijheid, democratie en de bibliotheek

Van sommige treurige dingen schiet je in de lach. Dus schoot ik in de lach toen ik gisteren op Tzum en in Het Parool las wat de Amsterdamse VVD-fractie over de OBA, de Openbare Bibliotheek Amsterdam, te melden had. Het gaat me er niet om dat de fractie vragen stelt over de kostenefficiëntie van de OBA. Dat hoort bij het werk van een gemeenteraadsfractie. ‘In het verleden bleek in sommige OBA-vestigingen een uitgeleend boek €11,- aan subsidie te kosten,’ zei gemeenteraadslid Rik Torn.

Tevens liggen sommige wijkbibliotheken slechts twee minuten per bus of 5 minuten per fiets uit elkaar. Het is niet meer dan normaal – zeker gezien de opkomst van digitale uitleen – dat nut, noodzaak en kosten van de huidige 23 bibliotheekfilialen onder de loep worden genomen. Zo kijken we hoe gemeenschapsgeld zo efficiënt mogelijk kan worden ingezet.

Het gaat om gemeenschapsgeld, dus ja, laten we dat niet verspillen, toch? En van woorden als ‘efficiëntie’ schrikken we ook al niet meer. Waar we wel van schrikken is wat Samira Bouchibti, woordvoerder Cultuur van de VVD Amsterdam, hieraan toevoegde, op de site van de Amsterdamse VVD-fractie:

Amsterdammers jong en oud zijn al lang niet meer alleen afhankelijk van de bieb voor een goedkoop en goed toegankelijk aanbod van boeken. Van W.F. Hermans tot Homerus en van Jip en Janneke tot Anna Karenina, via websites als Marktplaats is de gehele Wereldbibliotheek voor een paar euro per titel te koop en eenmaal gelezen kan hetzelfde boek net zo gemakkelijk weer worden doorverkocht.

Bouchibti is afgestudeerd aan de Halbe Zijlstra-Academie voor Cultuurbeleid, dat merk je aan alles, niet in de laatste plaats aan de provocatief-badinerende toon, dat triomfantelijke dedain waarmee de hele bibliotheektraditie opzij wordt geschoven als een overblijfsel uit een andere tijd, toen we nog geen Marktplaats hadden, dé virtuele locatie voor al onze toekomstige cultuurbehoeften. Het zijn bij de VVD altijd de cultuurwoordvoerders die de grootste hekel aan cultuur lijken te hebben,  hoe komt dat toch?

Ik zou Bouchibti aanraden om eens een bibliotheek binnen te lopen om te controleren hoeveel van de boeken die daar op de planken staan daadwerkelijk voor een paar euro op ‘websites als Marktplaats’ te vinden zijn. (En wat is dat voor raadselachtige mededeling over de Wereldbibliotheek? Dat is een uitgeverij, die voor zover ik weet niet op Marktplaats te koop wordt aangeboden. En ik denk ook dat Bouchibti het weer doorverkopen van gelezen boeken op internet iets te eenvoudig voorstelt.)

Bouchibti heeft het verder over ‘Amsterdammers jong en oud’ – maar ik zie schoolkinderen nog niet zo gauw zelfstandig boeken bestellen op internet. Ze kunnen wél zelfstandig boeken zoeken in een bibliotheek. Juist voor kinderen uit alle geledingen van de maatschappij (en hoeveel geledingen telt de maatschappij wel niet) betekent de Openbare Bibliotheek een belangrijke kennismaking met de wereld van het boek, erger nog: de werelden van het boek. Zelf zoeken vergroot je zelfstandigheid, in tegenstelling tot je ouders boeken laten bestellen op Marktplaats. En voor jong en oud geldt: zoeken is iets anders dan bestellen. Je bestelt wat je wilt hebben; maar als je daadwerkelijk zoekt, vindt je nog eens wat waarvan je het bestaan niet kende. Zoeken verruimt je blik, of je nu wilt of niet. En die blikverruiming is gebaat bij een breed aanbod – ook van boeken die voor een paar euro op internet te verkrijgen zijn.

Natuurlijk, op badinerende toon gestelde beweringen als die van  Bouchibti zijn bedoeld om de discussie op gang te brengen en dit soort reacties vol heilige verontwaardiging op te wekken. Bij dezen dan, glad to be of service. En inderdaad, tijden veranderen, ‘Amsterdammers jong en oud zijn al lang niet meer alleen afhankelijk van de bieb voor een goedkoop en goed toegankelijk aanbod van boeken’. En het zou best kunnen dat er (nog meer) bezuinigd kan worden bij de OBA. Maar het zou dan wel prettig zijn als beslissingen daarover worden genomen door mensen die weten waarover ze het hebben, die niet de indruk wekken dat ze de bibliotheken, die kostenposten met hun stoffige boeken, met opluchting zouden zien verdwijnen. En die weten dat bibliotheken een belangrijke rol spelen in de vorming van mensen, en dat de overheid dat ter harte zou moeten gaan, net zoals de kwaliteit van het onderwijs haar ter harte gaat, of zou moeten gaan.

En hoe braaf en ouderwets klinkt dit allemaal niet! Deze discussie lijkt meteen al een achterhoedegevecht. Boeken? Op een plank, in een gebouw? Ik zou me ook in het tegenovergestelde standpunt kunnen gaan verdiepen, en een blogpost proberen te schrijven met de kop ‘Weg met de bibliotheken!’  Waarom niet, als je per se een echt boek wilt lenen bel je maar aan bij die buurman met die boekenkasten in de voorkamer, een straat verder zit er vast nog wel een, waarom zou dat allemaal weer door de overheid geregeld en bekostigd moeten worden?

Maar ik herinner me (en nu komt de lichtelijk sentimentele slotoverdenking die onvermijdelijk is in dit soort stukken, maar laat u door de lichtelijke sentimentaliteit niet teveel afleiden) de Openbare Bibliotheek in Rijssen, het Twentse stadje waar ik in de jaren zeventig opgroeide. Mijn streng gereformeerde ouders  die iets wereldwijzer waren dan de autochtone Rijssenaars vonden het goed dat hun kinderen lid werden van die bibliotheek, wat niet vanzelfsprekend was, want: Openbaar, het woord zegt het al, werelds tot en met. In die Bibliotheek (ik schrijf het gewoon met een hoofdletter, kan mij het schelen) vond ik boeken die niet werden bedorven door een eng-christelijke moraal, die niet overgoten waren met een obligaat  kwezelig christelijk sausje, boeken waarin mensen avonturen beleefden zonder God en gebod, en zonder gebed aan het eind. In die Bibliotheek (die hoofdletter is zó erg verdiend) vond ik ook boeken waarin stond dat de aarde veel ouder was dan zesduizend jaar, en dat er iets had plaatsgevonden dat evolutie heette. Ik ben nog steeds blij voor het tegenwicht dat die kennis bood, ik ben nog steeds blij dat ik niet pas veel later met al die zaken kennis maakte.

En voor u nu te hard gaat juichen: dat waren andere tijden, tegenwoordig kunnen negenjarige jongetjes van streng gereformeerde huize dit allemaal op internet vinden.